اُمگا اسپیدمستر چگونه به ماه رفت؟
- عباس قنبرلو
- سپتامبر ۲۰, ۲۰۲۲
اگر تمامی اتفاقات مهم تاریخ بشریت که به دنیای ساعت گره خورده‌اند چون عصر استعمار و کرونومترهای دریایی، جنگ جهانی و … را کنار هم بگذاریم؛ شاید هیچ کدام اندازه سفر انسان به ماه و اولین ساعتی که وارد قمر ماه شد جذابیت زیادی برای علاقه‌مندان به ساعت نداشته باشند. شاید به همین خاطر است که مرتباً از امگا اسپیدمستر به عنوان آیکانیک‌ترین ساعت مچی جهان هورالوجی نام برده می‌شود. فکر می‌کنم از سال ۱۹۶۹ تا قبل از عرضه رسمی سواچ مون‌سواچ نام اسپیدمستر در تاریخ ساعت‌سازی تا این حد پررنگ نشده باشد. نمی‌دانم محبوبیت مجدد اسپیدی را مدیون سواچ بدانم یا خیر اما اطمینان دارم این موج افرادی که در حال حاضر تشنه مون‌سواچ هستند چیزی از ریشه‌های اسپیدمستر نمی‌دانند شاید اگر می‌دانستند سواچ مون‌سواچ در همان حد ۲۶۰ دلار باقی می‌ماند. تنها دلیل تقاضای شدید مون‌سواچ را وجود نام امگا در صفحه ساعت سواچ مون‌سواچ می‌دانم. در هر صورت در این مقاله می‌خواهم مخاطبان واچوفایل را با تاریخ اسپیدمستر و نحوه تبدیل شدنش به یک ابزار مهم اندازه‌گیری زمان برای فضانوردان آشنا کنم.
پیدایش
برخلاف تصورات امگا اسپیدمستر برای ماموریت‌های فضایی طراحی نشده بود. اسپیدی سال ۱۹۵۷ در کنار ساعت‌های Railmaster و Seamaster تحت عنوان کالکشن سه گانه Professional عرضه شد. هدف رفتن به فضا نبود بلکه معرفی یک ساعت حرفه‌ای کرونوگراف بود که برای مسابقاتی رقابتی طراحی شده بود و حتی نام اسپیدمستر از بزل تاکیمیتر آن الهام گرفته شده است. اولین رفرنس اسپیدی CK2915 بود که با قاب فولادی ۳۸ میلی‌متری عرضه شد و در قلب این قاب کالیبر افسانه‌اس ۳۲۱ قرار گرفته بود این موومنت برپایه کالیبر Lemania 2310 توسط Albert Piguet در سال ۱۹۴۶ توسعه یافت. در آن زمان Lemania عضوی از کمپانی SSIH بود که امگا نیز عضوی از آن محسوب می‌شد. کالیبر ۳۲۱ حس و حال عجیبی را به من القا می‌کند و هرچقدر یک موومنت دارای زیباترین تکنیک‌های پرداخت باشد باز هم معماری ۳۲۱ از دید من زیباترین در بین موومنت‌های کرونوگراف دنیاست. رفرنس ۲۹۱۵ دارای بزل استیل که مقیاس تاکیمیترش روی آن حک شده و همچنین وجود عقربه‌های پیکانی خود با سایر اسپیدمسترهای تاریخ متمایز است. البته قصد ندارم در این مقاله رفرنس به رفرنس اسپیدی‌ها را با جزییات کاملشان شرح دهم اما رفرنس‌های مهم آن را باید بشناسیم. گفته می‌شود موفقیت اولیه اسپیدمستر سبب تثبیت جایگاه نام امگا به عنوان نگهدارنده زمان در المپیک شد.
در سال ۱۹۵۹ دومین رفرنس اسپیدی یعنی ۲۹۹۸ معرفی شد رفرنسی که برای اولین بار فراتر از کره زمین رفت. ۲۹۹۸ دیگر بزل فلزی نداشت و روی آن یک مقیاس تاکیمیتر آلومینیومی قرار گرفت. این ساعت توسط فضانورد Wally Schirra که ساعت شخصی خودش بود در طی برنامه فضایی مرکوری-اطلس ۸ در سوم اکتبر ۱۹۶۲ استفاده شد. باید ذکر کنم که ۲۹۹۸ دارای ورژن‌های متفاوتی در طول بازه زمانی عمرش از ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۴ بود. از اواخر ۱۹۶۲ رفرنس ST105.012 تولید شد و دقیقا یک سال بعد از آن رفرنس ST105.003 به بازار آمد این رفرنس تحت آزمایش‌های سخت گیرانه ناسا قرار گرفت که در ادامه جزییاتش را شرح می‌دهم.
آزمایشات ناسا و حضور اسپیدی در خارج از زمین
وجود یک وسیله برای اندازه زمان و محاسبات مربوط به آن از زمانی که بشر به اهمیت زمان پی برد در موفقیت و تکامل زندگی انسان‌ها نقش بسزایی داشته است. از اندازه گیری زمان از طریق مشاهده خورشید برای نیازهای ابتدایی بشر گرفته تا اکتشافات فضایی و … نقش انواع ساعت‌ها مهم بوده است. در مورد ناسا هم قاعدتاً وجود یک ساعت قابل اعتماد می‌توانست در پیشرفت ماموریت‌ها نقش مهمی را داشته باشد آن هم زمانی که متوجه شدن در ماموریت‌هایشان فضانوردها از ساعت‌های شخصی خودشان استفاده می‌کنند که ممکن بود دقیق نباشند و کُل ماموریت را به خطر بیندازند چون هیچ گونه آزمایش معتبری جهت تاییدیه ساعت‌ها برای استفاده در شرایط سخت خارج از جو کره زمین تا آن زمان صورت نگرفته بود. در اغلب منابع هم به اشتباه ذکر شده که ناسا چندین مدل ساعت را برای تست‌های اولیه از یک گالری در Houston خریداری کرده که این افسانه از طریق James Ragan که مهندس ناسا که در آن مقطع وظیفه تست ابزارهای ماموریت‌های آپولو را بر عهده داشت رد شد.
داستان واقعی که موزه امگا آن را تایید کرده این است که ناسا پیشنهادهایی به بعضی از نمایندگان برندها در آمریکا می‌دهد که در تولید ساعت‌های کرونوگراف تخصص داشتند و فقط ۴ نمونه مورد آزمایش قرار می‌گیرند. برندهای سوئیسی نظیر لونژین، امگا و رولکس ظاهراً از این درخواست ناسا اطلاعی نداشتند چون نامه به واردکنندگان و نمایندگان آنان در آمریکا ارسال شده بود و در این بین برند آمریکایی همیلتون نیز رقابت می‌کرد. طبق گفته‌های James Ragan آزمایشاتی که ناسا تدارک دیده بود Qualification Test Procedures نام داشتند و از بین این ۴ ساعت ساعت همیلتون به دلیل اینکه یک ساعت جیبی بود مورد آزمایش قرار نگرقت و ۳ مورد دیگر ۱۱ مرحله تست زیر را گذراندند.
- درجه حرارت بالا: ۴۸ ساعت در دمای ۱۶۰ درجه فارنهایت (۷۱ درجه سانتی‌گراد) و به دنبال آن ۳۰ دقیقه در دمای ۲۰۰ درجه فارنهایت (۹۳ درجه سانتی‌گراد).
- دمای پایین: ۴ ساعت در دمای ۰ درجه فارنهایت (۱۸- درجه سانتی‌گراد)
- دما-فشار: ۱۵ چرخه حرارت دادن تا دمای ۱۶۰ درجه فارنهایت (۷۱ درجه سانتی‌گراد) به مدت زمان ۴۵ دقیقه و به دنبال آن سرد کردن تا دمای ۰ درجه فارنهایت (۱۸- درجه سانتی‌گراد) به مدت زمان ۴۵ دقیقه در فشار ۶ تا ۱۰ اتمسفر.
- رطوبت نسبی: ۲۴۰ ساعت قرارگیری در دمای بین ۶۸ و ۱۶۰ درجه فارنهایت (۲۰ و ۷۱ درجه سانتی‌گراد) در رطوبت نسبی حداقل ۹۵%.
- اتمسفر اکسیژن: ۴۸ ساعت در اتمسفر ۱۰۰% اکسیژن در فشار ۰.۳۵ اتمسفر.
- شوک: ۶ شوک به اندازه ۴۰G در ۶ جهت مختلف در مدت زمان ۱۱ میلی‌ثانیه.
- شتاب: از ۱G تا ۲۵G در ۳۳۳ ثانیه، در امتداد یک محور موازی با محور طولی فضاپیما.
- رفع فشار: ۹۰ دقیقه در خلا ۱۰ تا ۶ اتمسفر در دمای ۱۶۰ درجه فارنهایت (۷۱ درجه سانتی‌گراد) و ۳۰ دقیقه در دمای ۲۰۰ درجه فارنهایت (۹۳ درجه سانتی‌گراد).
- فشار بالا: ۱.۶ اتمسفر به مدت حداقل یک ساعت.
- نوسان: سه چرخه ۳۰ دقیقه ای نوسان با فرکانس ۵ تا ۲۰۰۰ هرتز.
- نویز صوتی: ۱۳۰DB در محدوده فرکانسی ۴۰ تا ۱۰۰۰۰ هرتز در مدت زمان ۳۰ دقیقه.
تمامی ساعت‌ها مورد آزمایش قرار گرفتند و در نهایت ۱ مارچ ۱۹۶۴ امگا اسپیدی ST105.003 با دقت خطای ۵ ثانیه در روز توانست برنده این رقابت باشد و ظاهرا مدیران امگا تا آن زمان از این آزمایشات و موفقیت اسپیدی بی اطلاع بودند هرچند گفته می‌شود این موضوع نیز بزرگ نمایی امگاست. امگا زمانی به این موضوع پی برد که فضانورد Ed White در طی ماموریت Gemini4 اسپیدی ST105.003 را با بند Velcro در این ماموریت بر لباس خود بسته بود.
تغییر طراحی قاب و رفتن به ماه
تقریباً ۱۹۶۴ بود که امگا رفرنس ST 105.012 را معرفی کرد و این ساعت در زمینه طراحی قاب المان‌های جدیدی را تعریف کرد که تا به امروز در سری اسپیدمستر رعایت می‌شود قاب ساعت از ۳۸ به ۴۲ میلی‌متر تغییر یافت و اکنون پوشرهای کرونوگراف دارای محافظ بودند و از این رفرنس بود که امگا Professional را در صفحه ساعت زیر Speedmaster حک کرد. باتوجه به اینکه رفرنس ST 105.003 آزمایش‌های سخت ناسا را با موفقیت گذراند اما ST 105.012 در ماموریت‌های اولیه آپولو استفاده شد. تقریباً دو سال پس از ST 105.012 رفرنس ST 145.012 معرفی شد و تقریباً در کنار ST 105.003 و ST 105.012 تا سال ۱۹۶۹ تولید شدند. شاید کمی این رفرنس‌ها گیج کننده باشند اما برای طرفداران اسپیدی اهمیت زیادی دارند و این نکته را هم بدانید که رفرنس ST 145.012 آخرین مدلی بود که از کالیبر ۳۲۱ بهره می‌برد و به دلیل هزینه ساخت بالای این موومنت امگا مجبور شد کالیبرهای دیگری که معماری آن‌ها مشابه ۳۲۱ بود را جایگزین کند. در نهایت ماموریت آپولو ۱۱ فرا رسید که در طی این سفر جذاب سه فضانورد نیل آرمسترانگ، باز آلدرین و مایکل کالینز هر سه از اسپیدمستر استفاده کردند و به ماه رفتند و طی این اکتشاف مهم تاریخ بشریت نیل آرمسترانگ و آلدرین رفرنس ST 105.012 و کالینز ST 145.012 را پوشیده بودند. با توجه به این که آرمسترانگ اولین انسانی بود که بر ماه قدم گذاشت اما ساعتش را در ماژول قمری جا گذاشت و طبق گفته‌های آلدرین اینکه بر ماه با ساعت قدم بزنند یا خیر کاملاً اختیاری بود اما آلدرین ساعت اسپیدی را روی مچش بسته بود و بدین ترتیب اسپیدی آلدرین اولین ساعتی بود که روی مچ در ماه استفاده شد.
داستان جذاب دیگری که برای این ساعت‌ها باید ذکر کنم که مهم‌ترین ساعت تاریخ به سرقت رفته! پس از اتمام ماموریت با اینکه فضانوردان علاقه داشتند که اسپیدی‌ها را به عنوان یادگاری نگهداری کنند اما ناسا آن‌ها را مجبور کرد که این ساعت‌ها و سایر مدارک را با تیمی که وظیفه حمل آن‌ها را داشتند به موزه هوا و فضای واشنگتن (Smithsonian) ارسال کنند و طی این حمل و نقل این ساعت گم شد!! و تا به امروز این معما حل نشده است و البته ساعت آرمسترانگ و کالینز در حال حاضر در این موزه نگهداری می‌شوند اما ساعتی که آب و هوای ماه را چشید در حال حاضر وجود ندارد.
... و اولین ساعت اسپیدمستر طلا
در پایان این مقاله داستان جذاب دیگری را باید بازگو کنم و مربوط می‌شود به چندماه پس از ماموریت آپولو ۱۱ که در روز ۲۵ نوامبر ۱۹۶۹ در مراسمی رخ داد. در این مراسم مهمانی، امگا ورژن بسیار خاص و زیبایی را ارائه کرد و آن چیزی نبود جز اولین اسپیدمستر طلا به شماره رفرنس BA 145.022 که ورژن خاص ST 145.022 تمام استیلی بود که دیگر از کالیبر ۳۲۱ بهره نمی‌بردند. از این سری به تعداد ۱,۰۱۴ عدد ساخته شد و گفته می‌شود شماره یک و دو آن برای کاخ سفید به رئیس جمهور Richard Nixon و معاونش Spiro Agnew اختصاص داشت که از پذیرفتن آن امتناع کردند. از شماره ۳ تا ۲۹ به فضانوردان داده شد، شماره ۲۹ تا ۳۲ به سیاستمداران سوئیسی اختصاص یافت، از شماره ۳۳ تا ۱,۰۰۰ در بازار ارائه شد، مجدداً از شماره ۱,۰۰۱ تا ۱,۰۰۸ به فضانوردان اعطا گردید و در نهایت از شماره ۱,۰۰۹ تا ۱,۰۱۴ به برخی شخصیت‌ها داده شده است. از این ورژن اسپیدی حتی با عنوان رقیب رولکس دیتونای پاول نیومن نیز یاد می‌شود. چندی پیش ورژنی که به مایکل کالینز اختصاص داشت در حراجی Heritage Auctions به قیمت ۷۶۵,۰۰۰ دلار آمریکا فروخته شد.
این‌ها بخشی از تاریخ جذاب امگای اسپیدمستر بودند که ذکر کردم در این بین داستان‌های جذابی چون ماموریت آپولو ۱۳ و اسنوپی، اسپیدی آلاسکا و … نیز در تاریخ بشر و همچنین هورالوجی ثبت شده‌اند که به آنان نیز خواهم پرداخت. امیدوارم اکنون که این مقاله را به پایان رسانده‌اید از آن لذت برده باشید.